Wuliwya

De Wikipedia
Wuliwya Walja Suyunakana Marka
Estado Plurinacional de Bolivia (kastilla aru)
Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta (qhichwa aru)
Tetã Hetãvoregua Mborívia (guaraní)
Wuliwya Wuliwya
Wiphala Wallqanqa
Llaqta qayanqillqa: «¡La unión es la fuerza
Llaqta taki: Bolivianos, el hado propicio
 
Situación de Wuliwya
Situación de Wuliwya
 
Nayriri marka
 • Jaqinaka
 • Tinkurachina siwikuna
Sukri
247.259 / 835.167 (2006)
16 29 S 68 02 O
Aswan hatun llaqta Santa Krus (2006)
Tukri simi Aymara aru, Kichwa aru, Kastilla aru
Mallkuchawi Suyu
Pulitika
Luis Arce
David Choquehuanca
Qispikusqa
 • Iniciada
 • Rimarisqa
Ispañamanta
16-VII-1809
6-VIII-1825
Jach'a marka uraqi
 • Llapan hallka k'iti k'anchar
 • % umanaka
Qurpanaka
Ch'allanaka
Ñiqi: 27º
1.098.581 km²
1,4%
6.743 km
No tiene
Jaqinaka
 • Taqpacha
 • T'iqisqa kay
Ñiqi: 87º
9.627.269.(2006)
8,76 hab./km²
PIB -
Llaqta ukhu hayt'u (PPA)
 • Taqpacha (2006)
 • PIB, llapan runap
Ñiqi: 102º
 
USD. 27.957 millones
3.049
HDI -Runa kururay rikuchiq- (2006) 0.692 (115º) – medio
Kañina Boliviano (Bs.) (BOB)
Jaqi markan sutipa Boliviano, -a
Pacha suyu
 • en verano
UTC-4
UTC-4
Internet chimpu .bo (nic-bo)
Tiliphunu chimpu +591
Radyu chimpu CPA-CPZ
ISO chimpu 068 / BOL / BO / BOB
Miembro de: ONU, OBESI, OEA, CSN, CAN, Mercosur, ALADI, ALBA, OMC, FLAR, SELA, TCP, G20.
Uyuni
Wuliwya

Wuliwyax (kastilla aru: Bolivia, qhichwa aru: Puliwya) Awya Yalanjach'a suyupawa. Kawkinkkitix Bolivia Markax ukawjax nayra pachanakax Qullasuyu sutimp uñt'atataynawa. Aka Qullasuyust pusi suyunkiritaynaw Tawantinsuyu taypinxa. Aka Tawantinsuyunst Inka jila kullakanakaw jakasipxiritayna. Taqi jupanakast wali suman jakañrakw taqi jach'a jisk'a suyunakarux apawayapxiritayna. Uka laq'a achachilanakax taqi kunans wali amuyumpipuniw sartapxiritayna. Ukhamatw arst'asipxiritayna "Qhip nayr uñtasapuniw sarnaqaña" sasina. Ukjamaraki taqi yänakatix utjkäna, taqi uywanakatix utjkäna, jupanakampix wali askinxampunwa qamasipxiritayna. Ukjamatwa uraqixa Pachamamamatayna.

Khaya 1492 maranwa Españul q'ara jaqinakaxa aka Awyalala tuqirux purinipxatayna. Jupanakasti machaq uraq jiqxattanxa sasaw walpun kusisipxatayna ukjamaraki musparapxatayna. Jupanakaxa aliq umir, lunthat jan wali jaqinakkamakiw jutapxatayna. Jupanakasti khä Reyna Isabel ukan khitanakapapxarakitaynawa. Jupanakasti wali jan amuyun jaqinakapxataynawa, khitirus jan wal uñjiri, quri munir lunthat jaqinaka ukjamaw jupanakax aka Awyayala tuqin jakañ qalltapxatayna. Ukatsi khaya 1532 maranrakwa khaya Kajamarka-Pirwa (Piruw) tuqirux purntapxatayna. Ukansti taqi kasta markachirinakatix utjkäna ukanakar jiwayañ qalltapxatayna, ukjamatwa Atawallpa jilarusa jiwayapoxatayna, taqi qurinakapsa qatusisa. Ukjamatrakwa Machu Pikchu jach'a marksa qur thaqkawirux t'unjapxarakitayna.

Wuliwya jan ukasti Wuliwya sutimpix aka 1825 maran ukjam suticht'asiwayapxarakitayna. Ukapachanxa walja españul criollo sutin jaqinakaw wali mirantxapxatayna. Ukatsti jupanakatakix janiw suma qamawi jiqxatapkanati, ukatwi yaqhachsiña amtapxatayna. Ukhamatwa jichhurunakkamax Bolivia sutimpi uñt'atatanxa, uka arux Simon Bolivar ukatpï jutixa. Jupasti qhispiyiri ukjam uñt'atarakiwa jupanakanxa. Ukjamipansa janiw Aymara, Qhichwa juk'amp markanakatakix qhispiyawix utjkataynakati. Jichhurunakkamasa Aymaranakaxa jisk'achatasipkakiwa, ukjamipansa wali amuyunakrakwa wauna jil kullakanakax p'arxtayasipkaraki.

Pulitiku wakiyawi[trukaña | chimp askichaña]

Jach'a suyu km² Jaqinaka Jaqinaka/km² Nayriri marka
Wini 213.564 362.521 1,70 Kimsantin
Chuqisaka 51.524 531.522 10,32 Chuqisaka
Quchapampa 55.631 1.455.711 26,17 Quchapampa
Chuqiyapu 133.985 2.350.466 18,04 Chuqiyapu
Ururu 53.588 391.870 7,31 Ururu
Pandu 63.827 52.525 0,82 Cobija
Putusi 118.218 709.013 6,00 Putusi
Santa Krus 370.621 2.029.471 5,48 Santa Krus
Tarixa 37.623 391.226 10,40 Tarixa
total 1.098.581 8.274.325 7,56

Wallqanqa[trukaña | chimp askichaña]

Qutanaka[trukaña | chimp askichaña]


 Wuliwya
Nayriri marka · Sukri
Bolivia markan q'uchupa · Bolivianos, el hado propicio · Wuliwya wiphala · Wuliwya yarawi nasyunal
Wallqanqa (Wuliwya) Jach'a suyunaka (Wuliwya) Wiphala (Wuliwya)
 Chuqisaka ·  Chuqiyapu ·  Pandu ·  Putusi ·  Quchapampa ·  Santa Krus ·  Tarixa ·  Ururu ·  Wini