Wuliwya


Wiphala	Wallqanqa

Llaqta qayanqillqa: «¡La unión es la fuerza!»

Llaqta taki: Bolivianos, el hado propicio

Nayriri marka
• Jaqinaka
• Tinkurachina siwikuna Sukri
247.259 / 835.167 (2006)
16 29 S 68 02 O

Aswan hatun llaqta Santa Krus (2006)

Tukri simi Aymara aru, Kichwa aru, Kastilla aru

Mallkuchawi

Suyu

Pulitika

Umalliq
Umalliq ranti

Luis Arce
David Choquehuanca

Qispikusqa
• Iniciada
• Rimarisqa Ispañamanta
16-VII-1809
6-VIII-1825

Jach'a marka uraqi
• Llapan hallka k'iti k'anchar
• % umanaka
Qurpanaka
Ch'allanaka Ñiqi: 27º
1.098.581 km²
1,4%
6.743 km
No tiene

Jaqinaka
• Taqpacha
• T'iqisqa kay Ñiqi: 87º
9.627.269.(2006)
8,76 hab./km²

PIB -
Llaqta ukhu hayt'u (PPA)
• Taqpacha (2006)
• PIB, llapan runap Ñiqi: 102º

USD. 27.957 millones
3.049

HDI -Runa kururay rikuchiq- (2006) 0.692 (115º) – medio

Kañina Boliviano (Bs.) (BOB)

Jaqi markan sutipa Boliviano, -a

Pacha suyu
• en verano UTC-4
UTC-4

Internet chimpu .bo (nic-bo)

Tiliphunu chimpu +591

Radyu chimpu CPA-CPZ

ISO chimpu 068 / BOL / BO / BOB

Miembro de: ONU, OBESI, OEA, CSN, CAN, Mercosur, ALADI, ALBA, OMC, FLAR, SELA, TCP, G20.

Wuliwyax (kastilla aru: Bolivia, qhichwa aru: Puliwya) Awya Yalan mä jach'a suyupawa. Kawkinkkitix Bolivia Markax ukawjax nayra pachanakax Qullasuyu sutimp uñt'atataynawa. Aka Qullasuyust pusi suyunkiritaynaw Tawantinsuyu taypinxa. Aka Tawantinsuyunst Inka jila kullakanakaw jakasipxiritayna. Taqi jupanakast wali suman jakañrakw taqi jach'a jisk'a suyunakarux apawayapxiritayna. Uka laq'a achachilanakax taqi kunans wali amuyumpipuniw sartapxiritayna. Ukhamatw arst'asipxiritayna "Qhip nayr uñtasapuniw sarnaqaña" sasina. Ukjamaraki taqi yänakatix utjkäna, taqi uywanakatix utjkäna, jupanakampix wali askinxampunwa qamasipxiritayna. Ukjamatwa uraqixa Pachamamamatayna.

Khaya 1492 maranwa Españul q'ara jaqinakaxa aka Awyalala tuqirux purinipxatayna. Jupanakasti machaq uraq jiqxattanxa sasaw walpun kusisipxatayna ukjamaraki musparapxatayna. Jupanakaxa aliq umir, lunthat jan wali jaqinakkamakiw jutapxatayna. Jupanakasti khä Reyna Isabel ukan khitanakapapxarakitaynawa. Jupanakasti wali jan amuyun jaqinakapxataynawa, khitirus jan wal uñjiri, quri munir lunthat jaqinaka ukjamaw jupanakax aka Awyayala tuqin jakañ qalltapxatayna. Ukatsi khaya 1532 maranrakwa khaya Kajamarka-Pirwa (Piruw) tuqirux purntapxatayna. Ukansti taqi kasta markachirinakatix utjkäna ukanakar jiwayañ qalltapxatayna, ukjamatwa Atawallpa jilarusa jiwayapxatayna, taqi qurinakapsa qatusisa. Ukjamatrakwa Machu Pikchu jach'a marksa qur thaqkawirux t'unjapxarakitayna.

Wuliwya jan ukasti Wuliwya sutimpix aka 1825 maran ukjam suticht'asiwayapxarakitayna. Ukapachanxa walja españul criollo sutin jaqinakaw wali mirantxapxatayna. Ukatsti jupanakatakix janiw suma qamawi jiqxatapkanati, ukatwi yaqhachsiña amtapxatayna. Ukhamatwa jichhurunakkamax Bolivia sutimpi uñt'atatanxa, uka arux Simon Bolivar ukatpï jutixa. Jupasti qhispiyiri ukjam uñt'atarakiwa jupanakanxa. Ukjamipansa janiw Aymara, Qhichwa juk'amp markanakatakix qhispiyawix utjkataynakati. Jichhurunakkamasa Aymaranakaxa jisk'achatasipkakiwa, ukjamipansa wali amuyunakrakwa wauna jil kullakanakax p'arxtayasipkaraki.

Wuliwya nayriri marka: Chuqiyapu.

Pulitiku wakiyawi

Jach'a suyu	km²	Jaqinaka	Jaqinaka/km²	Nayriri marka
Wini	213.564	362.521	1,70	Kimsantin
Chuqisaka	51.524	531.522	10,32	Chuqisaka
Quchapampa	55.631	1.455.711	26,17	Quchapampa
Chuqiyapu	133.985	2.350.466	18,04	Chuqiyapu
Ururu	53.588	391.870	7,31	Ururu
Pandu	63.827	52.525	0,82	Cobija
Putusi	118.218	709.013	6,00	Putusi
Santa Krus	370.621	2.029.471	5,48	Santa Krus
Tarixa	37.623	391.226	10,40	Tarixa
total	1.098.581	8.274.325	7,56