Ir al contenido

Inti Laymi

De Wikipedia
Inti Laymi
</img>
Jichhapach Inti Laymi Sacsayhuamán, Pirwa markana
Chiqpach sutipa Inti Laymi
Yaqha sutinaka Mara T'aqa, Inti Raymi
Phunchir markanaka Pirwa, Ikwatura, Wuliwya, Arjintina, Ch'ili Kasta Waqaycha Wali wakiskirï
Inti Laymi, Qusqu, Waqaypata, 2005 marana
Salasaqa ukan Inti Laymi jach’a phunchhäwipa, qhipäxanx Chimborazo ukanakaw uñjasiraki

Inti Laymi ( aymara arunxa "Tayta Intir waqaycha" sañ muni) ukax Tawantinsuyu ukan ukhamarak laq'a achachilanakan awichanakan phunchawipawa, waqaychawipawa. Tayta Intix nayra laq'a pachanakatpach wali yäqatapunitaynawa. Tiwanaku pachatpacha, aka Inka pachanakansa, aymara, qhichwa pachanakans tata intix waqaychatakiskiwa. Akax Mara T'aqa urunakan phaxsinakan amtasitawa, janiw Qusqu markanakikiti, jan ukasti taqi markanakan ayllunakan amtatapuniwa. Akapachax jak'a intiwa, ukhamarak intix achachnuqstarakiwa, ukatxa mara t'aqa urutwa wawa intix jalsunxaraki. Ukhamipanwa, machaq marax aka mara t'aqa phaxsinkiw aka Tawantinsuyu markankirinakatakixa. Q'ara ispañul jaqinak purinitapatwa, aka phunchawinakax chhaqtayañ munatawa, ukhamarus jichhakamax aksan uksan kunayman phunchawinakampiw ayllunakan markanakanx jakayaniwayapxi. San Juan jan ukax Sajwan phunchawix aka Inti Laymi pachpaskiwa.

Tawantinsuyu pachanx Inti Laymi ukax pusi phunchawinakatx ukanakatx wali wakiskiripuniwa Qosqo markanxa, kunjamatix Inca Garcilaso de la Vega jupax yatiyawayki ukhamarjamaxa. Aka jach’a phunchhawix Awqaypata markana jach'a Palasa ukawjan phunchantapxritayn ukhamarak walpun uruchapxiritayna.

Uñakipatanaka[trukaña | chimp askichaña]

Garcilaso de la Vega uka nayrapach qillqirix siwa, Sapa Inca Pachacuti jupaw uñstayawayi, sasina, juk'ampis machaq mara aka Tawantinsuyun amtañataki. Aka phunchawix inka ukhamarak kunjamats jaqix uñstaniwayi ukanak amthapiñatakiwa. Nayrapachax niya llätunka uruwa wali k'achachanakamp thuqt’awinakampi, jaylliwinakamp, kunayman wankañanakampiw Pachamamaru Inti Taytar luqtanakampiw walpun yupaychapxiritayna, ukhamat nayra marat wali yuspajarañataki, ukhamarak jutir marans achux juk'amp utjañapataki. Nayrïr Inti Laymi ukax 1412 maran utt'ayasiwayatayna, sasaw sapxi. Aka Inti Laymix jichhakamas utjaskakiwa. Aka phuñchawinakx ispañul q'aranakamp ukhamarak katulik kuranakampiw q'al tukkatanipxatayna, jupanakan diosap uñt'ayañ laykuw tukjanipxatayna, ukhampachas jichhürunakanx jakaskakiwa.

Jaqinakax Inti Laymi jach’a phunchhäwip Mara T'aqa phaxsin, khaya 1966 maran Saksaywaman pirqanakat uñch’ukisipki.

Juk'ampis aka phunchawixa, khaya 1944 maran jakatatayanipxatayna Faustino Espinoza Navarro jupaw walpun yaqha qhichwa chikañchasirinakamp mä pilikul wakt'ayapxatayna. Kunjamtix Garcilaso de la Vega qillqirix qillqaniwaykatayn ay ukarjamaw wakt'ayapxatayna. Uka 1944 maratpacha, sapa maraw Inti Laymi ukax Saksaywamananx sapa 24 urunak saraqkipan chinuqa phaxsitx lurasiski, ukax pä kilumitru (1,24 millas) ukch'aw Qusqo markatpach lurasiraki. Ukanx waranq waranq uñtasirinaka ukhamarak chikañchasirinakaw sarapxaraki.

Inti Laymi ukax Tawantinsuyu ayllu markanakanx wali jach'anchatawa . Jach’a phunchhawinakax kunayman jayllinakampi, kunayman samin isinakamp isthapt’asita (juk’ampirus aya uma ch'ullumpi) ukat manq’añanakax inapuniw utji . Yaqhipawjanakanx San Juan Bautista (24 de junio) ukasutimpiw phunchasipki. Jichhürunakanx uka jach’a phunchhawix Qorikancha ukhat qallantawayi, ukxaruxa Palasaruw mantapxi, ukhamaraki yaqha wakiskir chiqanakan phunchapxaraki.

Jichha pachanx qamasampiw jakatataskiwa[trukaña | chimp askichaña]

Inti Laymix taqituqin jakatataski, janiw Qosqo, Qorikancha, Sacsayhuaman ukawjanak wakt'ayataxiti, jan ukasti taqiwjan jakaski, jakatataski. Aka Inti Laymix aka Chuqiyapu markans wakt'ayasiskiwa, ukax Señor de Gran Poder sutimpiskiwa. Ukhamipans pachp Inti Laymiskiwa.

  • Kawkhanakans phunchasipki, waqaychasipki
Sacsayhuaman uksana

Uñakipt’atanaka[trukaña | chimp askichaña]

.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}

Anqat uñakipatanaka[trukaña | chimp askichaña]

Plantilla:New Year by Calendar