Wuliwya

República de Bolivia
Wuliwya Suyu

Wiphala Wallqanqa
Llaqta qayanqillqa: «¡La unión es la fuerza!»
Llaqta taki: Bolivianos, el hado propicio
Situación de Wuliwya
Nayriri marka  • Jaqinaka  • Tinkurachina siwikuna	Sukri 247.259 / 835.167 (2006) 16 29 S 68 02 O
Aswan hatun llaqta	Santa Krus (2006)
Tukri simi	Kastilla aru, Kichwa aru, Aymara aru
Mallkuchawi	Suyu
Pulitika
Umalliq Umalliq ranti	Evo Morales Álvaro García Linera
Qispikusqa  • Iniciada  • Rimarisqa	Ispañamanta 16-VII-1809 6-VIII-1825
Jach'a marka uraqi  • Llapan hallka k'iti k'anchar  • % umanaka Qurpanaka Ch'allanaka	Ñiqi: 27º 1.098.581 km² 1,4% 6.743 km No tiene
Jaqinaka  • Taqpacha  • T'iqisqa kay	Ñiqi: 87º 9.627.269.(2006) 8,76 hab./km²
PIB - Llaqta ukhu hayt'u (PPA)  • Taqpacha (2006)  • PIB, llapan runap	Ñiqi: 102º   USD. 27.957 millones 3.049
HDI -Runa kururay rikuchiq- (2006)	0.692 (115º) – medio
Kañina	Boliviano (Bs.) (BOB)
Jaqi markan sutipa	Boliviano, -a
Pacha suyu  • en verano	UTC-4 UTC-4
Internet chimpu	.bo (nic-bo)
Tiliphunu chimpu	+591
Radyu chimpu	CPA-CPZ
ISO chimpu	068 / BOL / BO / BOB
Miembro de: ONU, OBESI, OEA, CSN, CAN, Mercosur, ALADI, ALBA, OMC, FLAR, SELA, TCP, G20.

Wuliwya

Wuliwyaxa (kastilla aru: Bolivia) Awya Yalana mä jach'a suyupawa. Kawkinkkitixa Bolivia Markaxa, ukawjax nayra pachanakaxa Qullasuyu sutimpi uñt'atataynawa. Aka Qullasuyusti pusi suyunkiritaynawa aka Tawantinsuyutxa. Aka Tawantinsuyunsti Inka jila kullakanakawa jakasipxiritayna. Taqi jupanakasti wali suman jakañrakwa taqi jach'a jisk'a suyunakaruxa apawayapxiritayna. Uka laq'a achachilanakaxa taqi kunansa wali amuyumpipuniwa sartapxiritayna, ukjamatwa arst'asipxiritayna "Qhip Nayr Uñataspuniw Sarnaqañaxa" sasina. Ukjamaraki taqi yänakatix utjkäna, taqi uywanakatix utjkäna, jupanakampix wali askinxampunwa qamasipxiritayna. Ukjamatwa uraqixa Pachamamamatayna.

Khaya 1492 maranwa Españul q'ara jaqinakaxa aka Awyalala tuqirux purinipxatayna. Jupanakasti machaq uraq jiqxattanxa sasaw walpun kusisipxatayna ukjamaraki musparapxatayna. Jupanakaxa aliq umir, lunthat jan wali jaqinakkamakiw jutapxatayna. Jupanakasti khä Reyna Isabel ukan khitanakapapxarakitaynawa. Jupanakasti wali jan amuyun jaqinakapxataynawa, khitirus jan wal uñjiri, quri munir lunthat jaqinaka ukjamaw jupanakax aka Awyayala tuqin jakañ qalltapxatayna. Ukatsi khaya 1532 maranrakwa khaya Kajamarka-Pirwa (Peru) tuqirux purntapxatayna. Ukansti taqi kasta markachirinakatix utjkäna ukanakar jiwayañ qalltapxatayna, ukjamatwa Atawallpa jilarusa jiwayapoxatayna, taqi qurinakapsa qatusisa. Ukjamatrakwa Machu Pichu jach'a marksa qur thaqkawirux t'unjapxarakitayna.

Bolivia jan ukasti Wuliwya sutimpix aka 1825 maran ukjam suticht'asiwayapxarakitayna. Ukapachanxa walja españul criollo sutin jaqinakaw wali mirantxapxatayna. Ukatsti jupanakatakix janiw suma qamawi jiqxatapkanati, ukatwi yaqhachsiña amtapxatayna. Ukhamatwa jichhurunakkamax Bolivia sutimpi uñt'atatanxa, uka arux Simon Bolivar ukatpï jutixa. Jupasti qhispiyiri ukjam uñt'atarakiwa jupanakanxa. Ukjamipansa janiw Aymara, Qhichwa juk'amp markanakatakix qhispiyawix utjkataynakati. Jichhurunakkamasa Aymaranakaxa jisk'achatasipkakiwa, ukjamipansa wali amuyunakrakwa wauna jil kullakanakax p'arxtayasipkaraki.

• Wuliwya nayriri marka: Chuqiyapu.

Pulitiku wakiyawi

Jach'a suyu	km²	Jaqinaka	Jaqinaka/km²	Nayriri marka
Wini	213.564	362.521	1,70	Kimsantin
Chuqisaka	51.524	531.522	10,32	Chuqisaka
Quchapampa	55.631	1.455.711	26,17	Quchapampa
Chuqiyapu	133.985	2.350.466	18,04	Chuqiyapu
Ururu	53.588	391.870	7,31	Ururu
Pandu	63.827	52.525	0,82	Cobija
Putusi	118.218	709.013	6,00	Putusi
Santa Krus	370.621	2.029.471	5,48	Santa Krus
Tarixa	37.623	391.226	10,40	Tarixa
total	1.098.581	8.274.325	7,56

Wallqanqa

Archivo:Escudo de Bolivia.gif

Quchanaka

• Titiqaqa (es:Titicaca)