Thuqht'äwinaka

Thuqht’äwinakax janiw jan kuna ch’usat uñstatäkiti. Sapa mayaw saräwin saräwini. Ukat jaqix pachaparjamaw kuna thuqht’anaks thuqht’apxi. Janiw kunapachs thuqhuñakïkiti. Jichhax kunapachati thuqht’äwinak jisktan ukjax janiw taqpach sañ munktanti, jan ukax nayrä ukanakat aka qillqattuq uñacht’ayañäni. Taqi ukanakax akkïrinakawa: waka tinki, pinkillu, qina qina, lakita, jach’a siku, musiñu ukat yaqhanakampi.

Waka Tinki

Nayrïrix satañä ukjanakaw thuqht’añ yatita. Sutipax waka uywat juti. Aka thuqhux Qullasuyu janïr utt’askipan uñstatäna, ukjaruw Waka Waka jan ukax Waka Thuqhuri ukax uñstayasitayna. Thuqhurinakapasti akjam isthapt’atäpxarakiwa; chachanakax waka lip’ichit t’ixsut waka jan ukax urqu wakamp ajuntata, ch’iyar phuyun maskaramp p’iqir lluch’untata, sawut punchuni, wayit pantalunani, ukat ch’iyar wiskhun kunapxarakiwa. Warminakäkiristi iwij tankani, phulluni, walja pullirani ukat wiskhun kunaw thuqhupxi. Ukjarux waynïrinakax mä kimsani jan ukax pusin ukjamaw k’usillut Waka Tinki thuqhurinakar anatxayas anatxayas t’iskuntapxi. Aka thuqht’äwix jaqir walpun laruyiri.

Pinkillu

Pinkillux mä phisqa p’iyan juch’us phusan sutipawa. Ukat aka thuqht’äwix pinkillu sata. Thuqhuñatakix jupanakax pinkillump kajamp tukapxi. Aka phust’äwix jallupachan lurt’atawa. Jilpachapinix pinkillx jilïr jaqinakaw unuqrantañ yatipxi, kunapachati juyra satäwi ukjanakaw jupanakax iwij isinkam khuysar aksar muytas k’uchirtasipxiri. Ukampins akkïrix janiw satäwi ukjakipinix thuqhuskiti. Jaqichasïwinakan kun phust’asi, thuqht’asiraki.

Qina Qina

Aka arux mä arut payaptayatawa. Qinax mä sapa p’iyan phusawa. Uka phusax qina satätapat qina qina sas thuqht’äwirux sutichxapxatayna. Thuqht’äwix ch’axwäwinak utjipan uñstatäna, jan ukax inas jan utjchispänti. Qina qinax janiw sapa kuti thuqhuskiti. Jupanakax yapu apthapiñtakiw achuq phaxsit sata qallta phaxsikam mä qawqha kuti thuqht’apxiritayna.

Ukat thuqt’añatakix chachanakax lluch’uni, tankani, sakuni, chikut amparar warkt'ata, iwij pantalunani, k'allan phuyupamp chhitsut chakanamp thixni qhipäxar pichkatata, wiskhuni ukjarux tinkri lip’ichit lurat qhawa ajxatata, qinas phust’asis ukjamaw wali asxarkay thuqhuntapxirïtayna. K’usillunakasti mä jach’a ch’ixi sakuni, kimsa waxranïkaspas ukjam maskarani, janq’u mantilamp thixnir chinuntata, (añuthay jiwat wañt'at q'ipt'ata), ch’iyar wayit pantalunani ukat wiskhu t’alaqin ukjamaw qina qina taypin sinti asxarkay wankarx jawq’antapxirïtayna. Ukapachparakiw warminakax iwijat qarwat lurat isinkamakiw mantarantapxirïtayna.

Lakita

Kimsa lakit thuqhu phust'irix janq'u tankani, wila punchuni, ch'iyar pantalunani, phusas ayt'ata ukat kajas apt'at ukjamaw siqqik sayarasipki. Maynïristi jukumarit isthapitarakiw nasap llawq'asiski.

“Lakita” arux lakiña uka arut jutiriwa. Lakitax jaljata sañ muni. Ukampirus janiw ukakïkiti, thuqht’äwiw lakit sat utji. Ukax sapa maraw may kuti pay kuti ch’uqi palljä ukjanakax thuqht’asi. Thuqht’irinakapax juk’pachanikiwa. Jupanakax lakit thuqhuñatakix akjam isinak uchasipxi: chachanakax qarwa lip'ichit lurat maskarani, lluch'uni, iwij janq'u surmiruni, iwijat qarwat lurat pantalunani, chumpani, ch'uspas kunkar jaquntata, wila punchus linq'xatata ukjamaw jach'a sampuñas phust'asis ukat kajas jawq'antasarak muyuntapxiri. Ukat mayna jan ukax paninis kunturit isthapitarakiw thuqhupxi, isinakapax lip'ichit luratarakiriwa. Ukat maynïrinakax qarwa kipkakirakiw sink'untañ yatipxi, jupanakax qarwa lip'ichit lursut p'iqimp lluch'xatata, ukakipkarakiw kurppachar ch'iyar ch'ankhanakamp chhitsuta, ukat lip'ichinpach wañt'at qarwa chhuchhullinakamp paypach amparar apt'at ukjamaw thuqhuntapxi, ukat yaqhippachax t’ixit yapit wakanakamp kunapxarakiwa; ukat warminakäkiristi, p'iqir pirlas p'iq'imp uchata, jaquntasiñ pichujiramp jikhanir q'ipt'ata, ch'iyar iwij chakitillani, iwij wila pullirani ukat ch'iyar wiskhun ukjamäpxarakiwa. Aka thuqhux wali k’uchik sawkt’asis thuqhuñtañawa.

Jach’a Siku

Aymar jilat kullakanakax jach’a sikx ch’uqi ch’uñuchjañ pachaw thuqhupxirïtayna. Mä arunx saraksnawa, jupanakax niy taqpach yapu apthapitäx ukjaruw tukt’ayañatak jach’a phisqha jan ukax suxta phusan sikunakamp phusantas wankaramp jawq’antas mantarantapxi. Yamakis thuqhur warminakapax janiw aliqak thuqhupkiti, jan ukasti wali jayllintasaw qhallantapxi. Jupanakax uk thuqhuñatakix akjam isthapt'atapxarakiriwa: surit lurat tankani, janq'umpit ch'iyarampit p'itsut lluch'uni, wila linq'xatat punchuni, janq'u mantilamp lak'unchjata, ch'iyar sakuni, janq'u iwij pantalunani, ukat kurusir ch'iyar wikhun kunapxarakiwa.

Qhachhwa

Nayrax qullunakan arumanakaw jallu jawsañatakix wayn tawaqunakax thuqhuñ yatipxirïtayna, ukjaman juyphi jithiqtayañataki. Ukat ukjam unuqt'añatakix akjam isthapht'atapxirïtaynawa; pust'irinakax janq'u iwij surmirunakani, ch'umphi chalinanakani, ch'iyar sakunanakani, janq'u iwij pantalunanakani, ch'iyar wiskhunakani, ukat kajamp phusamp tukt'asisaw thuqhurinakamp chik muytapxirïtayna. Thuqhurinakasti akjam isthapht'atapxarakiritänawa; chachanakax janq'u iwija ukat ch'iyar tuwkillun surmirunakani, may maya samin lluch'unakani, ch'umphi chalina kunkar jaquntatanaka, janq'u iwij allmillanakani, ch'iyar chakitillanakani, wila pulliranakani, ukat ch'iyar wiskhunakan ukjamarakiw chachanakamp khuysar aksar mustas thuqhupxirÏtayna.

Jichhürunakax qhachhwax patatuqin thuqht'asiskarakiwa, anchak jan nayrjam sapa mara saräwinakaparjam phuqhxapxiti, jan ukasti jilpachax phunchhäwinakanak thuqhxapxi. Ukampins isïkirinakax janïraw sinti mayjt'atäkiti, niya taqpach isinakapaw pachpaski.

Musiñu

Aka thuqt’äwix taqin uñt’atapiniwa, kunatti taqit sipans munkaña, chuyma ch’allxtaykir kusist’äwiwa. Musiñu phust’irinakax sallat chuymar purkir jayllt’äwinak phust’añ yatipxi, ukapachparak wankar jawq’antirinakax musiñ phust’atarjamaw arktapxaraki, yaqhip pachax musiñu tukt’irinakax thuqhurinakjam mä phichchuk kunapxarakiriwa. Isinakapax jupanakan lurt’atkamak uchasipxi. Ukat ukjam jiwakïpanx, khitis thuqht'añx munakiwa, yamas wayn tawaqunakax ukjak sañkamaw unuqrantapxiri.

Chiqans nayra thuqt’äwinakax yapu apnaqatanakarjam apst’atawa, janiw anqa yaqha jach'a markanakat apanitäkiti. Kunjamati qalltañatakix saskayatanx janiw aliqatak utjkiti. Sapa mayaw qalltani ukjamarak saräwini. Ukat ukjamarjamaw patan jakasirinakax kuna thuqhüwinaks lurt’apxi. Ukampirus, jichhürunakanx janiw nayrjampinixiti. Yaqhip saräwinakax mayjakiptataxiwa. Akampix sañ muntanwa, jupanakax janiw yapu apnaqä ukjanakakipunix thuqhxapxiti, jan ukax yaqha phunchhäwinakans thuqhxapxakirakiwa.