Misk’i

Kunasa misk’ixa Misk’ixa misk’ichiru mamurayanakana misk’ichata manq’aña khusu umawa, panqaranakata mamurayanakaxa ch’amsunipxi. Ch’amsunisinxa, apthapipkaspasa ukhamawa imapxi, imasinxa mamuraya taparuwa phuqhantapxi, ukata ukara puqurayasina misk’iptayapxi.

Misk’ina apnaqasitapa

Misk’ixa nayrapachanakatpacha qullawa. Khaysa España markanxa misk’ixa nayra jaqinakana rixutanakapana uñsti.  Egipto markana nayra qillqatanakapanxa ukapachparakiwa janchi manqha janchi patxa qullasiñataki uñsti.

Walja jaya maranakapuniwa jaqixa misk’xa qullasiñataki apnaqatayna. Juk’ampisa misk’ixa ch’uxu usutakixa wali askipunitaynawa.

Misk’ina qullasiñataki askitapa

Misk’ixa uju usu (ch’uxu usu) qullakipuniwa, samsuñaruxa walpuni yanapt’araki, mallq’a usutarusa chhujtayarakiwa, chuymata pichsuniri qullawa. Ukhamaraki sapakutitixa misk’ixa manq’asispaxa, janiwa ch’uxu usxag sartaykaspati.

Maynitakitixa jani sumakchi misk’ixa jani ukaxa jani walt’aykchixa, umara wallxtayasasa jüripxi mukhintakirakispawa, pachpa qullqarakikiwa. Nämasa ukhama qullasiñaxa wali askipuniwa jurma usutakixa. Ukhamattixa maynixa umantañ mukhintarakiña munaspaxa, lurarakispawa, ukhamaxa juk’ampi suma qullapuniwa.

Misk’ina qullasiñana apnaqasitapa

·        Chuymata jani walt’awinakataki.

·        Janchixa thurthasiñapataki, ukhamaraki p’iqiri jani walt’ayirinakataki, ispasmumpitaki.

·        Jani ikthapirinakataki, ikt’añataki.

·        Puraka manqhana llawsanaka jakthapiyañataki, thujsa khasxa qullarakikispawa, ukhamaraki puraka manqha usuchjatanaksa qullthapirakiwa.

·        Mulla usutakis qullarakiwa, ukhamaraki k’iwcha usutakisa.

·        Juk’ata juk’ata chhujtayiri.

·        Usuchjatanakataki, qarachinakataki, nakhantatanakataki, ukanakaruxa t’iriptayiwa, jani ukaxa jakthapiyiwa.

Kuna askinakanisa misk’ixa

Wali suma muxsachiri, jani jaqi amparampi lurata. Nayrapachaxa misk’isapkitapanawa muxsachirixa. Uka misk’I manq’asaxa wali wakiskiripunitaynawa janchitakixa, 3000 cal/gr.  sapa utjiritayna.  

Asukarata sipansa juk’ampi muxsawa misk’inxa utji, sapa patakatxa pusitunkampiwa misk’inxa utji.

·        Jasaki janchixa ch’amañchasi, kunalaykutixa ukhama ch’amañchiriniwa (hidratos de carbono). Ukatwa jank’aka ch’amañchiri sutiniraki.

·        Ukhamaraki anatirinakarusa ch’amañcharakiwa, janchiruxa ch’amañchakipuniwa.

·        Puraka manqhanxa jasaki manq’anakxa thujsantayi, janchitaki wakiskiri ajllsuñansa yanapt’arakiwa: wawanakanxa juka’mpisa kalsyumpi majnisyumpi ajllsuña yanapt’i.

Misk’ina kimikapxata

Misk’ixa janiwa mayakikiti, walja kastanakawa panqaratjama ajllsti, ukhamaraki uywatatjama, kawkitasa ukarjamasa mayjt’arakiwa.

Misk’ixa ch’amañchiriniwa, ukawa nayriri askipaxa. Uka ch’amañchiripa taypinxa muxsanakawa utji, munusakaritu phuruktusa ukhamaraki lukusa ukanakawa utji. Uka muxsapanakapanxa sapa patakatxa 85% niwa wañakisi ukaxa, ukata uksarusti umarakiwa. Ukata yaqhanakaxa mä 25 kast asukaranakawa uka muxsapanxa utjaski, yaqhipanakaxa walja yaqhipanakaxa juk’a ukhamawa. Ukhamata misk’ixa utt’atawa.