Mara Phaxsinaka

Mara Phaxsinakax aymar saräwinjakäwisarjama, luräwisarjamaw sutiñcht’atatayna, ukampis nayrapach achachilanakasax phaxsin saräwinakaparjam uñch’ukisa, sum amuykipt’asa, lup’ikipt’asaw sutiñcht’apxatäna.

Phaxsinaka

Chinuqa (kastilla aru: Enero), Ch’uqi saphinakan nayrïr jisk’a achuqanakaw utjxi. Pachamama uraqis ina ch’uxñakipuniwa, panqaranakas kunayman saminakaw panqart’araki. Yamakis chinu chinu laq’uw uñsti, ukasti ch’uqix achuqañ qallantxiw sasin yatiyi. Jallus walipuniw jalluntaraki.

Anata (kastilla aru: Febrero), Yapunakata, uywanakata, kuntur mamanita (illa, ispalla) ukanakat amtt’asiñ pachawa; jallupacha phust’äwinakampi: Pinkillu, tarqa, musiñu juk’ampinakampiw ch’iqar kupir thuqt’asis taqi chuym ch’allt’asiña, panqaranakamp chayawt’asiñawa. Saräwix markat markaruw mayjt’araki.

Achuqa (kastilla aru: Marzo), Ch’uqix achuqatäxiwa, wawa ch’uqis utjxiwa, yaqha juyranakas kikiparaki. Uraqis qhullxañarakiwa (roturar la tierra). Yaqhip chiqawjanakan siwaranaks yawthapxapxi, ch’uqs llamuysxapxiwa.

Qasäwi (kastilla aru: Abril), Yapunakax puquqatäxiwa, alinakapas urut urutjamaw q’illurawayxi. Juyphis juyphintañ mä juk’ qallantxiwa; ch’uqi alinakas, pastunaksa q’alaw qaqawrantxi. Alwatanakax ina janq’ukiw amuyasiraki, khunus khunxatkasp ukjama.

Llamayu (kastilla aru: Mayo), Yapunak apthapiñ pachawa: ch’uqis llamuythapiña, taqi juyranakaw apthapxaña. Pastunakas janiw ch’uxñaxiti tuntikixiwa.

Mara T'aqa (kastilla aru: Junio), Machaq mara aymara amtt’asiñawa, aymaranakatakix jichhaw marax tukusiski. Uka urux uru jak’aw sasin sapxi, kunati willka tatax mäkiw jalantawayxi. Ch’uqi, apilla, isaña ch’uñuchañ pachawa; juyphis walipuniw juyphintaraki. Tata yatirinakax taqi kunas askïñapatakix uywirinakataw mayt’asipxi, jutïr maran yäparjam sarantañataki.

Willka Kuti (kastilla aru: Julio), Willka tatax juk’at juk’ataw jaypach qhant’anxi. Urux wali jayäxiwa. Yapu apthapiñas niya kutuyatäxiwa.

Llumpaqa (kastilla aru: Agosto), Pachamamaru, uywirinakaru, achachilanakaru, wak’anakaru jach’a yäqat qullunakar waxt’añ pachawa; jupanakax manq’iripxarakiwa; uka phaxsinapuniw manq’at awtjayasipxi sapxiwa. Yaqhippachax khunus khunxatiwa, ukax pachamamaruw lik’iñchi sasin nayrapach achachilanakasax yatiyapxi. Nayrïr uru llumpaqa phaxsinapuniw pachamamarux waxt’apxi.Yaqhip chiqawjanakan juphs satantxapxiwa.

Sata Qallta (kastilla aru: Septiembre), Nayra sata, ch’uqi satañ phaxsiwa. Waraqu, t’ula panqaranakaw yatiyistu; pastunakas panqarañ qalltxapxiwa. Pachamamas ch’uxñtañ qalltaraki.

Taypi Sata (kastilla aru: Octubre), Yapu satañax niya chikjatäxiwa, panqaranakax panqart’askakiwa, pastunakas juk’at juk’ataw niya ch’uxñantxi.

Lapaka (kastilla aru: Noviembre), Willka tatax walipuniw lupt’ani, junt’u pachaxiwa janiw juyphix juyphintxti. Qhip qhipa phaxsixiw ch’uq satañataki.

Jallu Qallta (kastilla aru: Diciembre), Jallupachaw qallantxi, yapunakax q’ala satantatäxiwa, siwar jiskhañ pachawa. Pachamama uraqis ch’uxñaxiwa.