Jararankhu

Kunapachati pata sartan ukjax kunas uñstasipiniwa, ukatpï mä urux qullu amstanak sartan ukat mä charka jararankhuw uñstistu. Jichhax ukatuqit uñicht’ayañäni; jararankhux mä jisk’a tantiy wali t’ijtir jan uywat uywawa. Ukjamarakiw ukanakax wali qamasaniwa ukampins janiw kamachasirïkarakisa. Ukat akjamanakaw utjarakistu:

Sutiwallu

Sutiwallux taqi jararankhunakat sipan jisk’pachakiwa. P’iqipax turtujan p’iqipar uñtatawa. Kayunakapax pusiwa ukat sapa mayan jaqjam pusi jisk’a luk’ananakanirakiwa. Wich'inkhapax niya kimsa luk’ananiwa. Samipax qaqa ch’umphiwa. Ukat ukjam saminïpan uraqimp kipkakiwa. Jaqimpix janiw jasak uñjayasirïkiti, t’ijtkï ukjakiw qhana. Ukanakax jichhu taypina, qala chhaxwana jan ukax qala manqhanakan putuniwa. Ukat jaqi uñjasax ukarukipiniw jalantxañ yatipxi.

Charka

Putupar jalantañtakiw charka jararankhux t’ijtä saski.

Kunjamati jamuqan uñjasixa, akkirï ukax nayrïrit mäk’ jach’pachawa. Akjam jararankhux mayjam niya pachpakirakiwa; ukampins samipax janiw mayjamäxiti, p’iqi tuqix qaqa ch’iyaramp janq’umpi, chika taypix q’illump qaqa ch’iyarampi ukat wich’inkh tuqix p'iqituqjam saminirakiwa. Ukanakax kawkjans utjakiwa.

Ukat maysat saraksnawa, akax usuchjasitanakatakirakiw wali aski. Ukatakix nayraqatax katjañawa ukat kuchillump jakkirpach kharjañawa ukjarux asukaramp willxatasin jikhanit aphxatasiñawa.

Ch’uxña jararankhu

Ch’uxña ukax taqit sipan jach’awa, akax janiw kuns kamachasirïkiti ukat janirakiw taqi chaqan utjkiti. Askpachapinix qallpanakana jan ukax qhullit taypinakan jakañ yati; ukanx khula manqhan putunïñ yati, mayanakjam urukiw anqar manq’a thaqhir mistsu. Ukat akjan ukjan manq’apax utjaraki.

Chuxri qulla

Jichhax akax charkat sipan askpach qullawa ukat taqin wali thaqhatapiniwa. Ukat katuñakiw mäk’ ch’ama kunatti wal t’ijtapxiri, jach’ätapat jaqin t’ijnaqayatax mäkiw qarxapxiri ukat illapt’añax jasakïxarakiriwa. Ukjarux qullasiñtakix charka jararankhjamarakiw wakt’ayaña.

Manq’apa

Manq’apax jisk’a jan wali laq’unakarakiwa, sañäni: ch’uqi laq’u, chhichhillankha ukat yaqhanakamp kunaraki.

Jakäwipa

Akax niya taqi chaqan utji, jilpachapinix qullu iramananakan jaki ukat taqi ukanakax k’awnanakat uñsti. Jakäwipax mä pusi mara jan ukax phisqha mara ukjamakirakiwa. Yuritatx ukanakax janiw yaqha uywanakjam taykan suma uywatäpkiti jan ukax kunjas jaytarpätakipxiwa. Ukat urunakkiw lupï ukjanakax qala patar lupirasir mistsupxi, arumax janiw anch sarnaqapkiti.

Säwi . Jararankh wich’inkh k’utuqatax iwij jakhur siwa.

Akjam jan uywat jararankhunakax wali t’ijt’iri, qamasani, qullani, ukat säwin kunäpxarakiwa; ukat sawïkirix jaqin yatiñanakaparjam utt’atawa. Yaqhippachax jan kuna yatisax jararankh uñisiksnawa ukampirus jakäwisatakix ukanakax wali askiwa kunatti kunayman yapu tukjir jisk’a laq’unak tukjapxiritayna.

Jiskt'atanaka

• Patan jakirinaka

Llikan qillqatanaka

• anipedia.net. (2024, 11 de enero). Lagartos. https://www.anipedia.net/lagartos/